Symposium over dalende cao-dekkingsgraad

18-06-2024

Een steeds kleiner deel van de werkenden in Nederland valt onder een cao. In 2010 had 76 procent van de werknemers een cao, in 2022 was dit nog maar 72 procent. Als we ook de zelfstandigen meetellen vallen zelfs nog maar drie op de vijf werkenden in Nederland onder een cao. Over deze ontwikkeling organiseerde het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging op dinsdag 11 juni een symposium in De Burcht. Onderzoekers Paul de Beer en Rein de Sauvage Nolting gaven een presentatie over hun onderzoek, dat op dezelfde dag onder de titel ‘Balanceren op de cao-helling’ werd gepubliceerd.

Paul de Beer legde uit dat het aandeel werknemers met een cao vooral wordt bepaald door de organisatiegraad van werkgevers, dat wil zeggen het percentage werknemers dat werkt bij een bedrijf dat lid is van een brancheorganisatie. De organisatiegraad van de vakbonden doet er minder toe. Hoewel er geen nauwkeurige cijfers zijn over de organisatiegraad van werkgevers, zijn er sterke aanwijzingen dat deze daalt. Deze daling lijkt vooral het gevolg van het feit dat nieuwe en snelgroeiende bedrijven zich vaak niet (meer) aansluiten bij een werkgeversorganisatie. In snelgroeiende sectoren als informatie en communicatie en delen van de zakelijke dienstverlening daalt de dekkingsgraad van de cao daardoor gestaag.

Rein de Sauvage Nolting ging nader in op de ontwikkelingen in een aantal bedrijfstakken op basis van interviews met vertegenwoordigers van werkgevers en vakbonden. Er kunnen verschillende oorzaken zijn van de afname van de cao-dekkingsgraad. Soms hebben vestigingen van buitenlandse multinationals weinig ruimte om zich te voegen in de Nederlandse ‘poldertraditie’. In andere branches zijn er grote tegenstellingen tussen de werkgevers, bijvoorbeeld doordat er veel kleine naast enkele grote ondernemingen zijn. Steeds vaker lijkt de relatie van wederzijdse steun tussen vakbonden en werkgeversorganisatie die de basis vormt van het poldermodel, te veranderen in een relatie van wederzijdse destructie, waarbij zij in een negatieve spiraal terechtkomen. Het is de vraag of de sociale partners in staat zullen zijn de neergaande trend op eigen kracht om te buigen naar stabilisatie of groei van de dekkingsgraad.

Maurice Rojer (sector lead industrial relations van Schiphol) en Bas van Weegberg (lid van het dagelijks bestuur van de FNV) gaven vervolgens hun reflecties op het onderzoek. Maurice Rojer vond dat de onderzoekers de oorzaak van de daling van de dekkingsgraad te eenzijdig bij de werkgevers zoeken. Volgens hem zijn de vakbonden mede debet aan de daling door hun polariserende opstelling, waardoor veel werkgevers de nadelen van onderhandelen met de vakbond zwaarder vinden gaan wegen dan de voordelen.

Bas van Weegberg sprak zijn zorgen uit over de daling van de cao-dekkingsgraad. De cao is immers een cruciaal instrument om de arbeidsrechten van werknemers te regelen en verbeteren. De cao zorgt ook voor een gelijk speelveld voor bedrijven, zodat zij niet op arbeidsvoorwaarden gaan concurreren. Hij ondersteunde de suggestie van de onderzoekers dat de overheid bij publieke aanbestedingen van bedrijven zou moeten eisen dat zij een cao hebben.

De slides van de presentatie van Paul de Beer & Rein de Sauvage Nolting

De slides van de reactie van Maurice Rojer