Een verslag: Lessen uit de staking in het hoger onderwijs

25-03-2025

Dinsdag 25 maart organiseerde het wetenschappelijk bureau een bijeenkomst over de estafettestaking in het hoger onderwijs, die volop gaande was. Centraal stonden vragen als: hoe gaan we om met de aanval op het hoger onderwijs, en welke coalities en actiegroepen spelen een rol in de organisatie van de staking? Met ongeveer 25 mensen uit verschillende lagen van de universiteit en hbo - onderzoekers, docenten, ondersteunend personeel en studenten - hebben we ervaringen en ideeën uitgewisseld .

Het panel werd geopend door promovendus Eden Young, actief bij Organize the RUG. Hij vertelde over de organisatie aan de basis die zij, geïnspireerd door de online cursus ‘organize for power’, sinds 2020 hebben opgebouwd. De groep groeide van drie naar veertig actieve leden, bouwde een structuur van onderaf op verschillende faculteiten en rond uiteenlopende thema’s zoals precarisering, sociale veiligheid en Palestina.

Universitair docent Gaard Kets gaf een inkijkje in de organisaties die in Nijmegen een rol speelden in de staking. Het netwerk van WOinActie blijkt voor veel mensen een opstapje naar vakbondslidmaatschap. Er ontstonden ook spanningen tussen verschillende organisaties, maar het besef dat er binnen een coalitie verschillende perspectieven kunnen bestaan, overheerste. Het organiseren van academici, met hun kritische blik en veronderstelde ‘neutraliteit’, blijft soms lastig.

Geïnspireerd door het succes van WOinActie is in november 2024 ook HBOinActie opgericht. Docent Annemieke de Jong vertelde hoe ze proberen te leren van de netwerken op de universiteit, maar dat de actiebereidheid op de hbo’s vooralsnog achterblijft. Veel medewerkers op hogescholen denken dat de bezuinigingen hen niet raken. HBOinActie heeft de afgelopen maanden met succes een landelijke online ‘community’ opgebouwd waarin ze tips met elkaar delen.

Deze ervaring stond in contrast met het verhaal van Sruti Bala van UvA staff for Palestine. Ze vertelde hoe ze met vierhonderd collega’s in december vier dagen het werk neerlegde om af te dwingen dat UvA-medewerkers niet medeplichtig gemaakt zouden worden aan mensenrechtenschendingen. De acties boekten niet alleen beperkt succes - de banden met drie instellingen werden verbroken - maar legden ook een basis voor de staking tegen de bezuinigingen.

Als laatste spreker in het panel sneed AOb-bestuurder en hoogleraar aan de Radboud Universiteit Arnoud Lagendijk een aantal strategische vraagstukken aan. Blijven we ons beperken tot het hoger onderwijs of proberen we ook andere sectoren aan ons te binden? Hoe zien we het vervolg van de campagne en samenwerking tussen verschillende organisaties? En tot slot: komen de bonden wel mee in discussies over politieke meningsverschillen en diversiteit?

Na deze aftrap ontstond een levendige discussie waaraan bijna iedereen deelnam, ook vanuit plekken waar nog niet gestaakt wordt. Een aantal thema’s kwam hierin terug:

Het belang van een sterke studentenbeweging die docenten het zelfvertrouwen kan geven om in actie te komen, maar ook een rol kan spelen in de organisatie en mobilisatie. Vanuit een UvA-student werd opgemerkt dat hier mede-eigenaarschap over het programma door studenten tegenover zou moeten staan. In december was dit aanwezig, maar met de huidige staking veel minder.

Verbreding

Naast de bezuinigingen was er ook aandacht voor de ‘Wet Internationalisering in Balans’. Er werd gewaarschuwd voor de mogelijkheid dat universiteiten in reactie Engelstalig onderwijs mogelijk gaan verzelfstandigen en privatiseren. Maar implementatie van de wet kan ook de basis van actieve mensen vergroten; in verschillende universiteiten spelen internationale medewerkers een belangrijke rol in de acties.

De bezuinigingen op het hoger onderwijs zijn onderdeel van een grotere golf van bezuinigingen: ook andere onderzoeksbureaus, ngo’s en publieke voorzieningen worden getroffen. Door een verhaal over de waarden van wetenschappelijk onderwijs en onderzoek - in plaats van de ‘kenniseconomie’ die door de CvB’s omarmd wordt - centraal te stellen, kunnen andere instellingen en sectoren betrokken worden waardoor de impact groter wordt. 

Er werd ook gesproken over de noodzaak het huidige momentum tegen de bezuinigingen in te zetten om de economisch meer precaire personeelsleden meer bij de acties te betrekken en de energie ook op de eigen werkplek te richten. De universiteiten zouden gedemocratiseerd moeten worden. Als medewerkers zouden we ook gezamenlijke eisen moeten ontwikkelen als het gaat over bijvoorbeeld camera’s op de universiteiten, sociale veiligheid en militarisering.

Coalities

Een terugkerend thema was de verhouding tussen de verschillende bottom-up initiatieven en de vakbonden. Op een aantal plekken lijken de bonden bijvoorbeeld weinig responsief te zijn voor leden die willen mobiliseren op hun werkplek. is waarom er ook andere organisaties ontstaan. Zij kunnen de vaak logge vakbond aanscherpen zoals een wetsteen een grote bijl. Zelforganisatie aan de basis is belangrijk om de bonden te dwingen mee te bewegen en democratiseren. 

Er werd ook gesuggereerd om verder na te denken met elkaar over hoe de impact van de staking of de acties vergroot kan worden. Stakingen zijn een uiterste middel en hebben als doel om door middel van economische schade eisen kracht bij te zetten. In publieke sectoren werkt dat anders, en kan het juist werkdrukverhogend werken. Een lang op voorhand aangekondigde werkonderbreking tijdens examenperiodes, zoals waar Engelse academici mee experimenteren, werd genoemd als mogelijkheid.   

Stakers gingen ook met elkaar in gesprek over het vervolg. Er was instemming over de noodzaak van escalatie: groter, langduriger en landelijk op één moment waren een aantal voorwaarden die hiervoor werden genoemd. De huidige estafettestaking zou hiervoor een ‘vingeroefening’ zijn en de mogelijkheid van een staking tijdens tentamens lag ook op tafel. Als logisch moment hiervoor werd de bespreking van de voorjaarsnota genoemd.