Op 6 november organiseerde het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging de conferentie ‘Vakbeweging en wetenschap’. Op de conferentie blikte een reeks hoofdrolspelers terug op belangrijke momenten in de geschiedenis van de Nederlandse vakbeweging in de afgelopen 25 jaar.

Op 15 oktober organiseerde het WB een bijeenkomst over de toegenomen spanning in de polder met UvA promovenda Saskia Boumans. Het afgelopen jaar zag immers de meeste stakingen sinds 50 jaar, terwijl werkgevers steeds vaker met mini-vakbonden of de OR arbeidsvoorwaarden afspreken. Tijdens de bijeenkomst stonden twee vragen centraal: (1) Hoe verklaren we deze nieuwe gespannen verhouding tussen werkgevers en vakbonden? (2) is het poldermodel inmiddels een conflictmodel geworden?

Naar aanleiding van het boek van Mirjam de Rijk over de toenemende rol van kapitaal in de samenleving organiseerde het WB op 24 september een bijeenkomst in de Burcht.

In de periode april-juni 2024 hebben antropologie-studenten van de Universiteit van Amsterdam onderzoek gedaan naar de positie van fietskoeriers. Zij bouwden hierbij onder andere voort op het Deense onderzoek van Andrea Borello naar maaltijdbezorgers. Zij spraken hiervoor met tal van maaltijdbezorgers in Amsterdam en verdiepten zich in de formele en informele netwerken die zij hebben opgezet.

Een steeds kleiner deel van de werkenden in Nederland valt onder een cao. In 2010 had 76 procent van de werknemers een cao, in 2022 was dit nog maar 72 procent. Als we ook de zelfstandigen meetellen vallen zelfs nog maar drie op de vijf werkenden in Nederland onder een cao. Over deze ontwikkeling organiseerde het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging op dinsdag 11 juni een symposium in De Burcht. Onderzoekers Paul de Beer en Rein de Sauvage Nolting gaven een presentatie over hun onderzoek, dat op dezelfde dag onder de titel ‘Balanceren op de cao-helling’ werd gepubliceerd.

In april was Andrea Borello twee weken te gast bij De Burcht. Andrea doet onderzoek naar informele en formele collectieve organisatie van arbeidsmigranten in Denemarken.

Lange tijd viel ongeveer vier op de vijf werknemers onder een cao, maar de afgelopen vijftien jaar is dit gestaag afgenomen. Het lijkt er op dat het systeem van collectief overleg tussen vakbonden en werkgevers hiermee nog verder onder druk is komen te staan. De vraag waarom deze dekkingsgraad daalt en wat vakbonden, werkgeversorganisaties en de overheid hieraan kunnen doen staat centraal in publicatie nr. 27 geschreven door Paul de Beer en Rein de Sauvage Nolting. In dit rapport roepen zij op tot een meer fundamentele gedachtewisseling over de grondslagen van het stelsel van collectieve arbeidsverhoudingen.

Op woensdagavond 24 april organiseerde de Burcht een bijeenkomst over extreemrechts en de vakbeweging.

Karin van Swam-Toonen en Rui Huang winnen de scriptieprijs van de vakbeweging 2023!

Op dinsdag 27 februari 2024 organiseert het WB de jaarlijkse wetenschapsmiddag in de Burcht. De keynote speech wordt dit jaar gehouden door Monique Kremer, voorzitter van de Adviesraad Migratie en hoogleraar aan de UvA. Zij zal ingaan op de vraag hoe we arbeidsmigratie in de toekomst in goede banen kunnen leiden. Welke vormen van arbeidsmigratie zijn wel en niet wenselijk? Hoe kunnen we misstanden rond arbeidsmigratie tegengaan en welke rol zou de vakbeweging daarbij kunnen spelen? Hierop zal Klara Boonstra (FNV) reflecteren. Verder zal er natuurlijk ook de gelegenheid zijn om vragen te stellen.

Vaak wordt verondersteld dat alle werkgevers dezelfde belangen hebben en dus gemakkelijk één front kunnen vormen tegen de vakbonden. Maar volgens Alex Lehr, onderzoeker aan de Radboud Universiteit, bestaat ‘de’ werkgever niet. Er zijn grote belangentegenstellingen tussen grote en kleine bedrijven, tussen op de export gerichte en op het binnenland gerichte bedrijven en tussen ‘Nederlandse’ bedrijven en multinationals. Dit betoogde hij op een lezing in De Burcht op 14 december jl.

De financiële sector drukt een steeds groter stempel op de economie. Het gaat daarbij niet alleen om de rol van banken en institutionele beleggers. Ook veel grote bedrijven zijn actief in de financiële sfeer, omdat financiële transacties vaak meer opleveren dan het produceren van goederen en diensten. In een nieuwe studie van het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging laat Arthur Berkhout zien dat de financiële sector niet meer als smeerolie voor de economie fungeert, maar steeds meer op de reële economie parasiteert. Groei van de financiële sector – oftewel financialisering – gaat nu juist ten koste van de groei van de reële economie. 

Hoe kan de vakbeweging bevorderen dat iedereen waardevol werk heeft? En wat bedoelen we eigenlijk met waardevol werk? Die vragen stonden centraal op de bijeenkomst die het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging op 13 oktober organiseerde naar aanleiding van de publicatie ‘Je bent gewoon een nummertje’ van Stella Jonkhout.

‘Je bent gewoon een nummertje.’ Veel werkenden in laaggeschoolde en laagbetaalde banen ervaren een gebrek aan erkenning en waardering. Dat maakt het voor hen lastig om voldoening uit hun werk te halen. Toch is voor hen de inhoud van het werk – leuk werk, autonomie, prettige collega’s – vaak minstens zo belangrijk als de arbeidsvoorwaarden (loon, werkzekerheid). Hoe kunnen alle werkenden meer kans op waardevol werk krijgen? En wat kunnen vakbonden daaraan bijdragen?

Op 21 april organiseerde het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Arbeidsverhoudingen (NVA) een geslaagd seminar over het boek ‘Van prikklok tot thuiswerken’ van Ton de Korte.

Dinsdag 7 februari jl. vond de jaarlijkse wetenschapsmiddag plaats. Aan het begin van de middag gaf prof. Arnoud W.A. Boot een prikkelende keynote over ‘financialisering versus de reële economie’, waarin hij een beschouwing gaf over hoe de rol van de financiële sector de afgelopen decennia steeds groter is geworden. Hij problematiseerde het feit dat deze ontwikkeling de ‘slack’ uit het economische systeem heeft gehaald, en in toenemende mate heeft geleid tot een te grote focus op (het behouden van) vermogens (d.m.v. rent-seeking).

Onderhandelen in crisistijd plaatst vakbondsonderhandelaars voor een dilemma. Zij kunnen proberen zo snel mogelijk met werkgevers tot een crisis-akkoord te komen om 'adequaat' op de crisis te reageren. Maar zij lopen dan het risico te veel concessies te doen die achteraf niet nodig blijven. Of zij houden vast aan hun oorspronkelijke inzet, met het risico dat dit tot verlies aan banen leidt of dat werkgevers hen buiten spel zetten door met andere vakbonden te gaan onderhandelen. Er is geen eenduidig 'beste' reactie, doordat de situatie in iedere sector anders is en iedere crisis met grote onzekerheden gepaard gaat. 

Op dinsdag 7 februari 2023 hopen wij jullie weer te verwelkomen op onze jaarlijkse wetenschapsmiddag in de Burcht te Amsterdam. We hebben voor deze gelegenheid een mooi programma samengesteld. Op deze middag zal prof. dr. Arnoud Boot, hoogleraar Corporate Finance & Financial Markets aan de UvA, een keynote speech geven over de financialisering van de economie en de gevolgen hiervan voor de positie van werkenden. Daarnaast zullen de onderzoekers van de Burcht workshops gegeven over recent afgerond en lopend onderzoek van het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging.

Dinsdagmiddag 4 oktober jl. vond er in de Burcht een netwerkbijeenkomst wetenschap-vakbeweging plaats. Tijdens deze middag gaf Ronald Dekker (TNO) een presentatie over de ‘krapte’ op de arbeidsmarkt.

In opdracht van het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging, De Burcht, hebben 14 antropologiestudenten onderzoek gedaan naar flitsbezorgers en de Niet Mijn Schuld campagne tegen het leenstelsel. De studenten adviseren vakbonden om flitsbezorgers aan te spreken op hun positie als werknemers en niet mee te gaan in het narratief van ‘riders’ en ‘rides’ wat de onderliggende arbeidsrelatie verhult. Ook zouden vakbonden, volgens de studenten, aandacht kunnen besteden aan kleine momenten van verzet, om een actierepertoire op te bouwen en collectieve identiteitsvorming te stimuleren. Ten aanzien van de Niet Mijn Schuld leenstelselcampagne adviseren de studenten om na te denken over een campagne-boodschap die een breder publiek aanspreekt, om een bredere en meer diverse achterban te mobiliseren. In het kader van een collectieve identiteitsvorming, vragen de studenten zich af of de campagne-slogan niet beter “niet ONZE schuld” had kunnen zijn.

Op 21 mei 2022 gaf Paul de Beer een presentatie voor de vriendenbijeenkomst van de Vakbondshistorische Vereniging (VHV) over het thema ‘brede of smalle vakbeweging?’. Hij verdedigde de stelling dat de vakbond zich op meer dan alleen inkomen en werkzekerheid moet richten, maar geen politieke partij moet willen zijn.

Nienke van Ittersum wint de scriptieprijs van de vakbeweging 2021 met een scriptie over ‘goed’ volgerschap in sociaal politiek activisme. De scriptie geeft een originele beschouwing van volgerschap vanuit humanistisch perspectief. Waar boekenkasten vol geschreven zijn over leiderschap, biedt de scriptie een verfrissende blik op het fenomeen volgerschap door te onderzoeken hoe 'goed' volgerschap in sociaal-politiek activisme begrepen kan worden.

Uit survey-onderzoek uitgevoerd door de Burcht in samenwerking met de Radboud Universiteit Nijmegen blijkt dat de risico’s op corona-besmetting voor Poolse en Roemeense distributie- en vleesmedewerkers, nauw samenhangen met de manier waarop hun werk georganiseerd is. Vooral de door de werkgever gedeelde huisvesting en woon-werkverkeer zorgen voor aanzienlijk hogere corona-transmissierisico’s voor Poolse en Roemeense uitzendkrachten, in vergelijking met Poolse en Roemeense werknemers met een directe aanstelling. Ook wijzen de survey-resultaten op hogere risico’s op corona-besmetting op de werkplek in distributiecentra ten opzichte van vleesverwerkende fabrieken. Bovendien toont de data dat werkgevers voor deze groep arbeidsmigranten een belangrijke rol spelen als verstrekkers van algemene informatie over corona.

Het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging start binnenkort met een nieuw onderzoeksprogramma voor de periode 2022-2025. Dit programma kent twee hoofdthema’s: toekomstperspectieven voor waardevol werk en het verstoorde evenwicht tussen arbeid en kapitaal. Het eerste thema beoogt een aansprekend toekomstperspectief te schetsen voor de plaats en kwaliteit van arbeid en de rol van de vakbeweging daarbij. Het tweede thema betreft een ontwikkeling die door velen wordt gezien als de belangrijkste bedreiging voor de positie van werkenden en het systeem van geordende arbeidsverhoudingen. De komende jaren zullen voor beide thema’s verschillende onderzoeken worden uitgevoerd. Bij het eerste thema zal onder meer aandacht worden geschonken aan gelijke kansen op waardevol werk voor iedereen, zeggenschap over werk en de balans met het privéleven en medezeggenschap. Bij het tweede thema gaat het onder meer om financialisering, de opsplitsing van productieactiviteiten in steeds langere keten...

Het grote aandeel tijdelijke banen in Nederland komt niet door de strikte ontslagbescherming voor vaste contracten. De grootte van de flexibele schil van bedrijven hangt niet samen met de conjunctuurgevoeligheid, onzekerheid over de omzet, (buitenlandse) concurrentie of technologische innovatie. Individuele bedrijven hebben een grote mate van keuzevrijheid ten aanzien van de inzet van flexibele arbeidskrachten. Vergelijkbare bedrijven maken vaak heel verschillende keuzes. HR-managers van (middel)grote bedrijven zien de inzet van flexibele arbeidskrachten vaak als een second best-optie: zij zouden liever zien dat het vaste personeel meer flexibel inzetbaar was. Dit zijn de belangrijkste conclusies van het rapport ‘Werkgeversmotieven voor flexibele arbeidsrelaties’ dat op 5 november is uitgebracht.

Het Nederlandse stelsel van collectieve arbeidsverhoudingen, beter bekend als het poldermodel, is in het verleden bejubeld vanwege zijn goede economische en sociale prestaties. Maar het is ook verguisd vanwege de stroperige besluitvorming en halfslachtige compromissen. In een nieuwe publicatie onderzoeken we het effect van verschillende systemen van arbeidsverhoudingen op de realisatie van de doelen van vakbonden.